zapisała się do szkoły gimnastycznej (1964); rozpoczęła pracę pod kierunkiem trenera Renalda Knysza (1967); wystąpiła w mistrzostwach ZSRR (1969); zajęła czwarte miejsce w mistrzostwach ZSRR (1970); uzyskała tytuł „Mistrza Sportu” (1971); w debiucie Olimpijskim zdobyła trzy złote medale i jeden srebrny medal w gimnastyce (1972); została nazwana „zasłużonym mistrzem sportu” (1973). „i koncertował w USA i Europie (1973); brał udział w igrzyskach olimpijskich w Montrealu i koncertował w USA (1976); wycofał się z rywalizacji (1977); wprowadzony zaocznie Do International Women’ s Sports Hall of Fame (1982); narażony na promieniowanie jądrowe po wypadku jądrowym w Czarnobylu (1986); przeniósł się do USA i koncertował z Mary Lou Retton (1989); testowany na chorobę popromienną (1991).

zdobył złote medale olimpijskie w gimnastyce na równoważni, ćwiczeniach na podłodze i w konkursie drużynowym allaround oraz srebrny medal olimpijski na drążkach asymetrycznych w Monachium (1972); zdobył srebrny medal olimpijski na równoważni i złoty medal w konkursie drużynowym allaround w Montrealu (1976).

Igrzyska olimpijskie, które odbyły się w Monachium w Niemczech, latem 1972 roku, są pamiętane bardziej z politycznego zamieszania i rozlewu krwi niż z osiągnięć sportowych. Kontrowersje na świecie pojawiły się po raz pierwszy w sporze o prawo Rodezji, z jej czarną większością i jej białymi władcami, do przyjęcia do konkursu. Przyćmiło to i inne zagadnienia zjawiskiem mordu politycznego. Członkowie radykalnej grupy Palestyńskiej, penetrując niezwykle luźny system bezpieczeństwa, wzięli kilku izraelskich sportowców jako zakładników w Wiosce Olimpijskiej. Terror zakończył się krwawą strzelaniną na lotnisku pod Monachium, gdy Palestyńczycy próbowali wyjechać z jeńcami. W sumie w epizodzie zginęło jedenastu izraelskich sportowców i pięciu palestyńskich terrorystów.

z całą konkurencją olimpijską, która była ponura przez morderstwo polityczne, jedna osoba zapewniała mile widziany obraz młodości, wdzięku i radości. Najbardziej kolorową i popularną postacią, która pojawiła się w Monachium, była 17-letnia dziewczyna, która miała zaledwie 160 cm wzrostu i ważyła zaledwie 100 kg. Była jednym z najbardziej niedoświadczonych członków zespołu ze Związku Radzieckiego. Mimo to zaimponowała światowej publiczności. Jej brązowe włosy zrobione w warkocze, jej lekka figura i jej otwarte przejawy żywiołowych emocji stawiają ją w klasie jako osobę publiczną.

Olga Korbut”>

mieliśmy trzech trenerów na każdą drużynę i pięciu KGB.

—Olga Korbut

gimnastyka kobiet jest częścią konkurencji olimpijskich od 1928 roku. Począwszy od 1952 roku, zaczął obejmować występy indywidualne, jak i drużynowe. Sport jest mało prawdopodobne, aby wyprodukować światowej sławy postać. Zawody gimnastyczne składają się z czterech specyficznych wydarzeń: skoków konnych, ćwiczeń podłogowych, drążków asymetrycznych i równoważni. Gimnastycy czasami rywalizują jako członkowie zespołu, a czasami indywidualnie. Czasami pojawiają się w all-around wydarzenia, które łączą wszystkie cztery konkretne wydarzenia wymienione powyżej; czasami konkurują w indywidualnym ćwiczeniu.

poza swoją złożonością, gimnastyka nie stawia jednego zawodnika przed drugim w sposób bezpośredni. Konkurs składa się z ćwiczeń do oceny przez zespół sędziów przy użyciu skomplikowanego systemu punktacji. Dla kogoś, kto nie jest ekspertem, dokładny poziom umiejętności gimnastyczki jest trudny do zauważenia. Jak pisze Biograf Korbuta, Justin Beecham: „nikt nie ściga się z nikim innym…. Prawdziwa rywalizacja odbywa się pomiędzy gimnastykiem a jego aparatem.”

ojczyzna Korbuta była jedną z potęg w światowych zawodach gimnastycznych, a jej sukces na Olimpiadzie zapewnił jej status bohaterki Narodowej. Była jednak nową bohaterką Sportu Radzieckiego. Począwszy od Igrzysk Olimpijskich w Helsinkach w 1948 roku, drużyny radzieckie odgrywały centralną, często dominującą rolę w rywalizacji olimpijskiej. Nawet najbardziej znani radzieccy sportowcy zdawali się pasować do wyraźnego wzoru. Nie wykazywali silnych emocji, nie pojawiali się jako odrębne i barwne osobowości. Rosnąca siła przekazu telewizyjnego, z naciskiem na dramatyczne sceny i żywe osobowości, była jednak sprzeczna z tą tradycją. Z telewizją odgrywającą kluczową rolę, Olga Korbut stała się pierwszą wielką olimpijską osobowością reprezentującą Sowietów.

przyszły mistrz urodził się 16 maja 1955 roku w cichym mieście Grodno. Teraz znajduje się w Republice Białorusi, Grodno było wtedy miasto w Białoruskiej Republice Radzieckiej; to było częścią Związku Radzieckiego, i jest często znany jako biała Rosja. Położony w pobliżu granicy z Polską region był miejscem poważnych walk podczas ii Wojny Światowej. podczas wojny ojciec Korbuta Walentin walczył i został ranny w regionie jako partyzant za liniami niemieckimi.

Olga od najmłodszych lat wyróżniała się jako obiecująca lekkoatletka. Małe dziecko zaczęło uczyć się gimnastyki, gdy miała dziewięć lat. Wyróżniała się częściowo ze względu na swój mały rozmiar, ale była jeszcze bardziej widoczna ze względu na jej rodzime zdolności i nieograniczony entuzjazm. W 1964 roku zdobyła miejsce w szkole dla sportowców w Grodnie, gdzie mogła uprawiać gimnastykę.

specjalna szkoła sportowa, do której się zapisała, była częścią ogólnopolskiej sieci takich instytucji mających na celu produkowanie gwiazd sportu. W nich młodzież Radziecka kontynuowała naukę akademicką, otrzymując specjalne szkolenie i coaching. W kraju było tylko kilka takich szkół, w których można było trenować gimnastykę, ale jedna z nich znajdowała się w rodzinnym mieście Korbuta. Olga miała również szczęście, że miała kilka byłych mistrzyń kobiet jako swoje nauczycielki. Jednak najważniejszym przewodnikiem w jej karierze był jej osobisty trener i starszy instruktor gimnastyki w Grodnie, Renald knysz.

mocne strony Korbuta jako studenta gimnastyki wkrótce zaimponowały instruktorom takim jak Jelena Wołczecka , członkini drużyny Mistrzostw Olimpijskich w 1964 roku. Olga połączyła koordynację, wyczucie czasu, wytrzymałość i kontrolę nad ciałem z naturalną gracją i elastycznością. Jej rozmiar, wada w większości sportów, pomagała jej w gimnastyce: gimnastyczka musi łączyć maksimum siły fizycznej z minimalnym ciężarem ciała. Ze względu na swój wiek Korbut wyróżniała się pewnością siebie; dla niektórych instruktorów i innych sportowców była zbyt odważna i pewna siebie.

pod kierunkiem Knysza Olga skoncentrowała się na ruchach, wykorzystując swój niezwykle elastyczny kręgosłup. W ten sposób była w stanie zrobić specjalność ruchów do tyłu wymagających ogromnej ilości zwinności. Umiejętności te były szczególnie odpowiednie do rywalizacji na drążkach asymetrycznych, równoważni i w ćwiczeniach na podłodze. Jej najsłabszym

obszarem były zawody na skoczni konnej, w których utrudniała jej niska postawa.

począwszy od 1969 roku Korbut startowała w serii imprez mających na celu przygotowanie jej do Igrzysk Olimpijskich w 1972 roku. Zaczęła od pojawienia się w mistrzostwach ZSRR, pomimo faktu, że była technicznie zbyt młoda, aby startować w tym roku. Jej Krajowy debiut spełnił wszystkie oczekiwania. W klasyfikacji generalnej zajęła piąte miejsce, w niektórych imprezach pokonując zdobywców medali olimpijskich. Jej największym osiągnięciem było balansowanie, gdzie pokazała Salto do tyłu. Ten ruch wykorzystał zwinność kręgosłupa, którą rozpoznał Knysh, i teraz stał się jej najsilniejszym narzędziem rywalizacji. W mistrzostwach kraju w następnym roku podniosła swój ogólny wynik, by zająć czwarte miejsce. Jej występy charakteryzowały się już brawurowymi, a nawet niebezpiecznymi ruchami, takimi jak backflipy; starsze radzieckie gimnastyczki, z ich dojrzalszymi ciałami, nie podejmowały takich prób.

po jej sukcesie w 1970 roku, obiecująca młoda gimnastyczka doznała osobistej porażki. Radzieckie władze sportowe nie pozwoliły Korbutowi wystartować w mistrzostwach świata w tym roku w Jugosławii. Pozwolono jej dać tylko kilka dobrze przyjętych wystaw na tym spotkaniu, odwróciła swój gniew i frustrację na swoich kolegów z drużyny, oświadczając, że została niesprawiedliwie wykluczona z rywalizacji. Jednak wynikająca z tego niepopularność wśród kolegów doprowadziła ją do jeszcze większej koncentracji na rozwijaniu swoich umiejętności.

w pierwszych miesiącach 1972 roku miała kilka występów na igrzyskach olimpijskich, w tym turniej w Rydze, w którym zajęła pierwsze miejsce. W ciągu dwóch miesięcy tuż przed Olimpiadą, Larissa Latynina , trenerka reprezentacji kobiet i czołowa postać w radzieckiej gimnastyce kobiet, kierowała jej przygotowaniami.

zgodnie z systemem Olimpijskim obowiązującym w 1972 roku Korbut brał udział w różnych zajęciach gimnastycznych przez okres pięciu dni, od niedzieli 27 sierpnia do czwartku 31 sierpnia. Zawody drużynowe rozpoczynały gimnastykę; w niej każdy członek drużyny brał udział w imprezie allaround, a ich wyniki były łączone w wynik drużynowy. Oznaczało to wymagane ćwiczenia na każdym aparacie (balans, drążki asymetryczne, sklepienie konne) plus wymagane ćwiczenia na podłodze. Poniżej pojawią się oryginalne procedury, które każdy Gimnastyk (i jej trenerzy) opracował dla każdego urządzenia i podłogi. Wymagane ćwiczenia sprawdziłyby podstawowe kompetencje każdej osoby, a oryginalne procedury pozwoliłyby jej wykazać się specjalnymi zdolnościami i osiągnięciami. Zawody miały na celu zdobycie medalu dla całej drużyny.

po konkursie drużynowym najlepsi gimnastycy rywalizowali indywidualnie, używając tylko oryginalnych układów. Ponownie nie byłoby wszystko wokół wydarzenie łączące wszystkie odmiany ćwiczeń, które mogłyby produkować wszystko wokół mistrza. W celu wyłonienia mistrza dla każdej kategorii ćwiczeń miały miejsce następujące konkursy: balans, skok konia, drążki asymetryczne i ćwiczenia podłogowe.

harmonogram Olimpiady umieścił gimnastykę kobiet w pierwszym tygodniu zbiórki w Monachium. Korbut wkroczyła jako ostatni i najmniejszy członek zespołu, co było jej pierwszą szansą, by zacząć przyciągać wzrok publiczności. Wyglądała na tak małą, że niektóre gazety opisywały ją jako zaledwie 15 lat. Spisała się dobrze w konkursie drużynowym, który odbył się 27 i 28 sierpnia, a następnie źle potknęła się w indywidualnym turnieju all-around, który odbył się w środę, 30 sierpnia. Poważny błąd popchnął ją do łez. Występując na asymetrycznych drążkach, straciła rytm, zsunęła się całkowicie z drążków i znalazła się poza startem o najbardziej prestiżową nagrodę, Indywidualne Mistrzostwa wszech czasów. Jeszcze bardziej poważnie, jej opanowanie się rozpłynęło. Dla wielu kolegów z drużyny łzy Korbuta wskazywały, że wszystkie jej nadzieje na medal przepadły.

w czwartek, 31 sierpnia, ostatniego dnia gimnastyki, Korbut powrócił na widownię na zawody Indywidualne z przywróconą pewnością siebie i niepowtarzalnym talentem. Wykonując oryginalną rutynę na równoważni z najwyższą umiejętnością, zakończyła się olśnieniem sędziów i publiczności saltem do tyłu. Ruch ten był zwykle wykonywany tylko wtedy, gdy Gimnastyk występował na podłodze, a po Igrzyskach Olimpijskich w 1972 roku Międzynarodowa Federacja gimnastyczna zakazała go jako zbyt niebezpiecznego. Tym razem jednak dało jej to decydującą przewagę nad konkurentami i swój pierwszy złoty medal.

następnie zdobyła srebrny medal w konkursie indywidualnym na drążku asymetrycznym, który był jej rywalką w środę. Zakończyła dzień swoim największym triumfem w całej Olimpiadzie. W ćwiczeniach podłogowych zaprezentowała genialny występ, po raz kolejny prezentując swój charakterystyczny ruch salta do tyłu. Ćwiczenia na podłodze, wykonywane przy akompaniamencie muzycznym, stanowią dla gimnastyczki największą okazję do wykazania swoich umiejętności jako tancerka i akrobatka. Tutaj umiejętności Korbuta były niezrównane. Ponownie tłum oszalał, a sędziowie, pomimo profesjonalnej postawy, poszli za nim. Przyznali jej podwyższony wynik 9,90 (z możliwych 10) i drugi złoty medal.

sukces Korbuta w ćwiczeniach na podłodze był podwójnie niezwykły, ponieważ dopiero w ostatnim tygodniu rozwinęła swoją rutynę. Z konkurencją olimpijską zaledwie kilka dni przed nami, odrzuciła jako nieodpowiednią sekwencję ćwiczeń, nad którymi pracowała od miesięcy i przekonała zarówno Knysza, jak i Latyninę, aby pomogli jej stworzyć nową rutynę. Uważali, że nie jest to możliwe, by zdobyć trzecie miejsce, ale przerodziła się w triumf na pierwszym miejscu.

największą nowością sukcesu Korbuta było to, że odbył się on przed telewizyjną publicznością liczącą setki milionów widzów. Jej bujna osobowość i dziewczęcy wygląd w połączeniu z jej atletyczne umiejętności, aby jej niezapomniany widok. Beecham obliczył, że Korbut dostał tylko 30 minut transmisji telewizyjnej. Ale, jak to ujął, ” to wystarczyło, aby ugruntować jej reputację—była trzydziestominutową supergwiazdą.”Zdaniem Allena Guttmanna Korbut zawdzięcza swoją nową sławę dyrektorowi telewizyjnemu Roone 'owi Arledge’ owi. Uznając wartość ludzkiego zainteresowania jej upadkiem—i okazaniem łez-podczas indywidualnych zawodów allaround, skierował swoją ekipę fotograficzną, aby uczynić ją gwiazdą reportażu gimnastycznego. Tak więc, pisze Guttmann, ” Roone Arledge z ABC-TV uczynił zdrobniałą Olgę Korbut (ZSRR) najbardziej znaną kobietą w Monachium.”

istotne były również polityczne implikacje jej występów. W czasie ciągłych napięć między Związkiem Radzieckim a Stanami Zjednoczonymi stała się bohaterką pomimo utrzymujących się skutków Zimnej Wojny. David Wallechinsky pisze: „w Stanach Zjednoczonych, pomimo antypatii wobec ZSRR, dramatyczny cykl sukcesów, porażek i sukcesów małej Olgi Korbut zawładnął wyobraźnią narodową.”

tym samym Korbut stał się jedną z sensacji sportu 1972 roku. Zdobyła dwa złote medale i jeden srebrny medal w występach indywidualnych, a sześciokrotna drużyna zdobyła złoty medal w konkursie drużynowym. Pod względem technicznych osiągnięć jej koleżanka z drużyny Ludmiła Tourischeva spisała się jeszcze lepiej, zdobywając złoty medal w prestiżowej indywidualnej kategorii all-around. Mimo to Korbut podbił serca światowej publiczności. Sportowcy i inni obserwatorzy igrzysk od dawna byli pod wrażeniem umiejętności technicznych radzieckich sportowców. Dwukrotnie oczarował ich gimnastyk, który połączył techniczną wirtuozerię z bulgoczącą osobowością, szerokimi uśmiechami i przyjaznymi falami do tłumu.

zwycięstwo Korbuta na Igrzyskach Olimpijskich w 1972 roku sprawiło, że gimnastyka stała się popularnym sportem, szczególnie dla kobiet. Bezprecedensowa liczba dziewcząt podjęła sport jako uczestników, a duża liczba widzów zaczęła śledzić występy i wyniki gwiazd gimnastycznych. W całej Ameryce młode dziewczyny adoptowały fryzurę Korbuta. Według New York Times, prywatne kluby gimnastyczne wzrosły z około 50 w 1970 roku do prawie 500 w 1976 roku. Amerykańskich gimnastyków, na początku tego samego okresu było ich 45 tys., do 1976 roku było ich 500 tys.

Korbut odbyła tournée po Europie i Stanach Zjednoczonych w 1973 roku, podczas którego była zabawiana przez premiera Edwarda Heatha na Downing Street 10 i prezydenta Richarda Nixona w Białym Domu. Burmistrz Chicago Richard Daley ogłosił dzień jej wizyty, 26 marca, ” Dniem Olgi Korbut.”Prestiżowe zagraniczne wyróżnienia spadły na młodzieńca, a ona stała się prawdopodobnie najbardziej znaną bohaterką sportu nastoletniego w historii. Na przykład amerykańska firma nadawcza określiła Korbuta „sportową osobowością roku”, a Brytyjska BBC nazwała ją „sportsmenką roku.”Były też inne hołdy: w Los Angeles powstały fankluby Olgi Korbut; Amerykanie nosili koszulki z jej imieniem. W domu otrzymywała listy od fanów z całego świata. Podobnie jak inni sportowcy o światowej renomie, otrzymała listy adresowane po prostu przez jej imię i Kraj pochodzenia.

władze radzieckie najwyraźniej zaniepokoiły się sposobem, w jaki Media Na Zachodzie odgrywały jej osobowość. Kiedy nalegała na prawo do wyjazdu na zakupy i korzystania z innych cech życia w USA i Europie Zachodniej, uznali za niezręczne odmawianie jej takich przywilejów. Mimo to coraz częściej znalazła się w cieniu oficjalnej niełaski.

po triumfalnym tournée Korbut powrócił do nauki. W końcu była jeszcze w liceum. Mając za sobą szkołę średnią, uczyła się w szkole dla nauczycieli w Grodnie. W międzyczasie kontynuowała wyczerpujący harmonogram przygotowań do 1976 roku: pięć godzin ćwiczeń dziennie oprócz pracy w szkole. W tych latach prowadziła zarówno wystawy, jak i publiczne wystąpienia dla publiczności w całym Związku Radzieckim.

Igrzyska Olimpijskie w 1976 roku pokazały, że pozostała charyzmatyczną i popularną artystką, ponieważ tłumy oklaskiwały ją szalenie. Jej wyniki były jednak rozczarowujące: zdobyła tylko jeden srebrny medal za indywidualny występ. Tak jak cztery lata wcześniej była malutką nastoletnią sensacją, ta rola przypadła teraz Rumuńskiej Nadii Comaneci . Telewizyjna relacja z występu Comaneci była kontynuacją rozpoczętego przez Korbuta procesu uczynienia z gimnastyki kobiet jednego z najważniejszych punktów Olimpiady. Korbut startował w wieku 17 lat, Komaneci mieli zaledwie 14 lat. Komentatorzy sportowi nazwali teraz Comaneci następcą Korbuta jako „małe dziecko” gimnastyki. Na Igrzyskach Olimpijskich w 1984 roku popularność tego sportu nadal rosła, a teraz w centrum uwagi znajduje się amerykańska Nastolatka Mary Lou Retton .

w styczniu 1978 roku, w wieku 22 lat, była gwiazda wyszła za mąż za Radzieckiego piosenkarza pop Leonida Bortkiewicza, ubrana w suknię ślubną, którą kupiła dwa lata wcześniej podczas tournée po Stanach Zjednoczonych. Na swoim ślubie ogłosiła, że rezygnuje z występów. Teraz oczekiwała, że poświęci się trenowaniu młodszych gimnastyczek. Wiosną 1979 urodziła syna.

wystąpienia publiczne Korbuta stawały się coraz rzadsze. Jej koleżanka z drużyny Tourischeva została uhonorowana członkostwem w Radzie Najwyższej, Radzieckim organie ustawodawczym i powołana do Komitetu Organizacyjnego Igrzysk Olimpijskich w 1980 roku. Według wywiadów, jakich Korbut udzieliła ponad dekadę później, w przeciwieństwie do Turischewy, odmówiła współpracy z sowieckimi władzami politycznymi.

Wallechinsky zasugerował, że w szczególności wykazała się nieoczekiwaną niepodległością podczas swojej podróży po Stanach Zjednoczonych w grudniu 1976 roku. Było to kontynuacją wzorca, który w 1973 roku zakłócił władze radzieckie podczas trasy koncertowej po jej sukcesie w Monachium. Z pewnością cieszyła się i akceptowała rolę indywidualnej gwiazdy w sposób, którego inni radzieccy sportowcy byli zachęcani do unikania. Zapłaciła karę, odmawiając jej tego, co otrzymała Turischeva i więcej. Nadzieje korbuta na pracę trenerską nie zostały spełnione, nie pozwolono jej na podróże zagraniczne i osiedliła się w zapomnieniu w Białoruskim Mińsku.

w 1986 roku Korbut znalazła się mimowolnie zaangażowana w jedną z wielkich tragedii dekady. Radziecka elektrownia atomowa w Czarnobylu na Ukrainie stała się miejscem najgorszej katastrofy nuklearnej na świecie, wlewając promieniowanie do atmosfery. Dom korbuta znajdował się niecałe 200 mil od miejsca katastrofy. Teraz zaczęła się martwić o niebezpieczeństwo dla jej zdrowia.

pod koniec lat 80.reformy Michaiła Gorbaczowa otworzyły obywatelom Radzieckim drogę do swobodniejszego podróżowania. Korbut odwiedziła Stany Zjednoczone w 1988 roku, pierwszy od ponad dekady wyjazd zagraniczny. W 1989 roku opuściła Mińsk i osiedliła się w USA, aby rozpocząć karierę jako trener gimnastyki. Otrzymała teraz formalne wprowadzenie do Międzynarodowej Galerii Sław kobiet—wyróżnienie, które została zmuszona przyjąć zaocznie w 1982 roku. Pod koniec 1989 roku, ze swoimi słynnymi warkoczami już nie ma dowodów, odbyła ośmiokrotne tournée po Stanach Zjednoczonych z amerykańską gwiazdą olimpijską Mary Lou Retton.

Cień Czarnobyla pozostał jednak przy Korbucie. Pomagała w zbieraniu funduszy dla ofiar wypadku, a w 1991 roku cierpiała na pozornie złowrogie ataki zmęczenia. Badania medyczne przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że do tej pory nie cierpiała na promieniowanie. Następnie poświęciła się pisaniu autobiografii.

chociaż eksperci ocenili jej umiejętności techniczne poniżej Tourischeva, Korbut pozostaje znaną postacią w historii Igrzysk Olimpijskich. Jej barwne i odważne występy skupiły uwagę na niegdyś niejasnym sporcie; od 1972 roku gimnastyka kobiet stała się wyróżnianym wydarzeniem w rywalizacji olimpijskiej. W czasie rywalizacji radziecko-amerykańskiej, Uśmiechnięta młoda dziewczyna wypełniła lukę między dwoma krajami, stając się sportową bohaterką zarówno w domu, jak i w Stanach Zjednoczonych. Ku rozczarowaniu politycznym establishmentem swojego narodu, stała się barwną, indywidualną osobowością, daleką od wykwalifikowanych, ale zdepersonalizowanych sportowców, których system wcześniej produkował.

źródła:

Beecham, Justin. Olga. NY: Paddington, 1974.

Brochin, Jurij. The Big Red Machine: The Rise and Fall of Soviet Olympic Champions. NY: Random House, 1977.

Freeman, Simon, and Roger Boyes. Sport Za Żelazną Kurtyną. Londyn: Proteus, 1980.

Guttmann, Allen. Olimpiada: Historia nowożytnych igrzysk. Urbana, IL: University of Illinois Press, 1992.

Tatlow, Peter, ed. Świat gimnastyki. NY: Atheneum, 1978.

Wallechinsky, David. Kompletna Księga Olimpiady. NY: Viking, 1984.

sugerowana lektura:

Pursuit of Excellence: the Olympic Story. Danbury, CT: Grolier Enterprises, 1983.

Groussard, Serge. The Blood of Israel: The Massacre of the Israeli Athletes, the Olympics, 1972. NY: William Morrow, 1975.

Kanin, David B. A Political History of the Olympic Games. Boulder, CO: Westview Press, 1981.

Mandell, Richard D. The Olympics of 1972: a Munich Diary. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press, 1991.

Neil M. Heyman, profesor historii, San Diego State University, San Diego, California