Er zijn een aantal definities van zelfzorg opgesteld door verschillende autoriteiten op verschillende tijdstippen – de Wereldgezondheidsorganisatie heeft bijvoorbeeld drie veel geciteerde definities opgesteld (in 1983, 1998 en 2009). De WHO 1998 definitie is:

” Zelfzorg is wat mensen voor zichzelf doen om gezondheid vast te stellen en in stand te houden, en om ziekte te voorkomen en te behandelen. Het is een breed begrip dat hygiëne (algemeen en persoonlijk), voeding (soort en kwaliteit van het voedsel dat wordt gegeten), levensstijl (sport, vrije tijd, enz.), omgevingsfactoren (leefomstandigheden, sociale gewoonten, enz. omvat.) sociaal-economische factoren (inkomensniveau, culturele overtuigingen, enz.) en zelfmedicatie.’

verschillende definities omvatten of benadrukken verschillende aspecten van zelfzorg. Een bespreking van de verschillende definities van zelfzorg is gepubliceerd (Webber et al. Zelfzorg in de gezondheid: we kunnen het definiëren, maar moeten we het ook meten? (5 jaren geleden): 101-106). De waaier van definities van zelfzorg, samen met de brede en uiteenlopende activiteiten die deel uitmaken van zelfzorg, kan ertoe leiden dat dergelijke definities voor praktische doeleinden onhandig worden.

wat nodig is voor de praktische implementatie van zelfzorg is een beschrijving van alle elementen die vanuit het oogpunt van het individu worden geplaatst. ISF stelt daarom voor dat een kader voor zelfzorg gemakkelijk kan worden gevisualiseerd en georganiseerd rond zeven ‘pijlers ‘ of’domeinen’:: het vermogen van individuen om basisgezondheidsinformatie en – diensten te verkrijgen, te verwerken en te begrijpen die nodig zijn om passende gezondheidsbeslissingen te nemen

De zeven pijlers schematisch geïllustreerd:

de focus van de International Self-Care Foundation ligt op zelfzorg in het behoud van welzijn bij gezonde mensen, om de epidemie van leefstijlziekten te helpen voorkomen. Dit is waar de grootste behoefte op dit moment ligt. Het is echter belangrijk om te benadrukken dat zelfzorg ook essentieel is voor mensen met een bestaande aandoening, en dit wordt ook wel ‘zelfbeheer’ van de aandoening genoemd.

Zelfzorg is meestal ook de eerste behandelingsreactie op dagelijkse gezondheidsproblemen en veelvoorkomende aandoeningen. Over het geheel genomen wordt naar schatting 70% tot 95% van alle ziekten behandeld zonder tussenkomst van een arts. Weten wanneer je een zorgverlener moet raadplegen is een zelfzorgvaardigheden onder pijler 1 (gezondheidsgeletterdheid) en Pijler 2 (zelfbewustzijn).

Zelfzorg is daarom het fundamentele niveau van de gezondheidszorg in alle samenlevingen en moet worden gezien als een belangrijke bron voor de volksgezondheid. Toch wordt zelfzorg vaak niet herkend en ondergewaardeerd, wat leidt tot vergelijkingen met de onzichtbare meerderheid van een ijsberg onder de oppervlakte, of tot een nijlpaard in die landen op breedtegraden die minder bekend zijn met ijsbergen.

meer over de definitie van zelfzorg

definities van zelfzorg zijn in de loop van de tijd geëvolueerd. Vaak geciteerde definities zijn als volgt (chronologische volgorde):

“zelfzorg in de gezondheid verwijst naar de activiteiten die individuen, families en gemeenschappen ondernemen met de bedoeling de gezondheid te verbeteren, ziekte te voorkomen, ziekte te beperken en de gezondheid te herstellen. Deze activiteiten zijn afgeleid van kennis en vaardigheden uit de pool van zowel professionele als leken ervaring. Ze worden uitgevoerd door leken in eigen naam, afzonderlijk of in participatieve samenwerking met professionals.”

Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Gezondheidseducatie in zelfzorg: mogelijkheden en beperkingen. Verslag van een wetenschappelijke raadpleging. Genève, Zwitserland. 21-25 November 1983.

” Zelfzorg is wat mensen voor zichzelf doen om gezondheid vast te stellen en in stand te houden, en om ziekte te voorkomen en te behandelen. Het is een breed begrip dat hygiëne (algemeen en persoonlijk), voeding (soort en kwaliteit van het voedsel dat wordt gegeten), levensstijl (sportieve activiteiten, vrije tijd, enz.omvat.), omgevingsfactoren (levensomstandigheden, sociale gewoonten, enz.), sociaal-economische factoren (inkomensniveau, culturele overtuigingen, enz.) en zelfmedicatie.”

WHO. De rol van de apothekers in zelfzorg en zelfmedicatie: rapport van de 4e who Adviesgroep over de rol van de apotheker. Genève, 1998.

” Zelfzorg is een levenslange gewoonte en cultuur. Het is de actie die individuen ondernemen voor zichzelf en hun families om gezond te blijven en zorg te dragen voor kleine en langdurige aandoeningen, op basis van hun kennis en de beschikbare informatie, en waar nodig samen te werken met gezondheids-en sociale zorgprofessionals”.

UK Department of Health Steering Group. Zelfzorg in de NHS. 2003

” Zelfzorg is een onderdeel van het dagelijks leven. Het is de zorg die door individuen wordt besteed aan hun eigen gezondheid en welzijn, en omvat de zorg die wordt uitgebreid tot hun kinderen, familie, vrienden en anderen in buurten en lokale gemeenschappen. Zelfzorg omvat de acties die individuen en verzorgers nemen voor zichzelf, hun kinderen, hun families en anderen om fit te blijven en een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid te behouden; te voldoen aan sociale en psychologische behoeften; ziekte of ongevallen te voorkomen; zorg voor kleine kwalen en langdurige aandoeningen; en zorg voor gezondheid en welzijn na acute ziekte of ontslag uit het ziekenhuis.”

UK Department of Health. Zelfzorg – Een Echte Keuze. 2005.

“Zelfzorg is het vermogen van individuen, gezinnen en gemeenschappen om de gezondheid te bevorderen, ziekte te voorkomen en de gezondheid te behouden en om met of zonder de steun van een zorgverlener om te gaan met ziekte en invaliditeit”.

WHO SEARO. Zelfzorg in het kader van de eerstelijnszorg. Verslag van de regionale consultatie Bangkok, Thailand. 7-9 januari 2009.

enkele algemene opmerkingen over deze definities kunnen worden gemaakt. Zelfzorg definities omvatten vaak individuen, hun familie, vrienden en gemeenschappen. Maatregelen op communautair niveau ter ondersteuning van zelfzorg zullen in de toekomst van steeds groter belang zijn.

Er is een nadruk op de preventie van ziekte of ziekte en het behoud van wellness. Hierin zijn de definities vooral gericht op gezonde mensen.

dit wil niet zeggen dat zelfzorg onnodig of ongepast is voor mensen met een bestaande aandoening. Zelfzorg in deze situatie is essentieel en wordt soms aangeduid als ‘zelfbeheer’ van de aandoening.

Zelfzorg is persoonlijke gezondheidszorg gericht op het individu, maar sluit professionele zorgverleners niet uit. Een huidige focus van aandacht in zelfzorg omvat de erkenning van nieuwe rollen voor zorgprofessionals in ‘ collaborative care.”

in feite is het weten wanneer een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg moet worden geraadpleegd een belangrijk oordeel dat een zelfzorgverlener moet maken en het resultaat moet zijn van een zelfbepaald zelfzorgbesluitvormingsproces. De rol van patiënten bij de herkenning van symptomen en de diagnose van kleine aandoeningen is in dit verband relevant.

meer recente definities omvatten een focus op risicofactoren en het vermijden van risicofactoren op gebieden zoals lichamelijk letsel en ongevallen.

het concept van gezondheidsbevordering is in opkomst en zal in de toekomst steeds belangrijker worden.

zelfmedicatie wordt genoemd in de definitie van apotheker-context, wat betekent ‘verantwoordelijke’ zelfmedicatie met niet-receptplichtige (over-the-counter, OTC) geneesmiddelen. Zelfmedicatie met receptgeneesmiddelen is helaas een gangbare praktijk in veel landen, maar is ongewenst en potentieel gevaarlijk. Rationeel en verantwoord gebruik van receptplichtige geneesmiddelen onder toezicht van een arts is daarentegen een belangrijke zelfzorgactiviteit waarbij de verantwoordelijkheid uiteindelijk bij het individu ligt.

voor een verdere discussie over zelfzorg definities zie de volgende paper: David Webber, Zhenyu Guo en Stephen Mann. Zelfzorg in de gezondheid: we kunnen het definiëren, maar moeten we het ook meten? Zelfzorg 2013 4 (5): 101-106.